Cam sành (Citrus nobilis) là loại trái cây có múi phổ biến với tính kinh tế cao, thuộc chi cam quýt (Citrus), được trồng nhiều ở một số quốc gia như Trung Quốc, Việt Nam, Campuchia, Myanmar...  Tinh dầu từ vỏ quả cam sành bao gồm nhóm chất monoterpene, sesquiterpene, diterpene, monoterpene alcohol, monoterpene aldehyde, monoterpene ester, monoterpene phenol, sesquiterpene ester, sesquiterpene oxide... Bên cạnh đó, tinh dầu vỏ quả cam sành kháng được vi sinh vật gây bệnh, kháng nấm men, chống oxy hóa... Các sản phẩm dùng tinh dầu vỏ quả cam sành như bánh kẹo, đồ uống, mỹ phẩm,... trong đó có xà phòng. Tinh dầu vỏ quả cam sành được ứng dụng phối chế vào xà phòng không chỉ tạo mùi hương đặc trưng dễ chịu, thân thiện mà còn mang lại nhiều công dụng tốt về mặt sinh học khi sử dụng.

Hằng năm, nước ta có sản lượng và các mặt hàng cà phê phong phú và tiềm năng. Trong đó, cà phê mít là loài chịu được sự biến đổi của khí hậu cùng hương vị đặc biệt. Sản lượng hạt cà phê càng dồi dào thì lượng lớn phế phẩm vỏ quả cà phê sẽ gây tác động đến cuộc sống. Cho nên, các sản phẩm hữu ích được tạo ra từ vỏ quả cà phê nhằm tăng tính kinh tế và bảo vệ môi trường được chú ý. Nhóm tác giả hướng đến tận dụng vỏ quả cà phê mít tạo than sinh học để phối chế vào xà phòng. Xà phòng than sinh học có tác dụng giảm độ nhờn cho da, điều trị mụn, thu nhỏ kích thước lỗ chân lông, chống lão hóa da, giúp da căng và săn chắc hơn. Xà phòng với khả năng loại bỏ các vết bẩn, dưỡng ẩm da mềm mịn, hỗ trợ trị mụn, ngăn ngừa nếp nhăn lão hóa trên da, đồng thời tạo cảm giác dễ chịu, thích thú và an toàn từ nguồn nguyên liệu dầu dừa, dầu olive phối trộn với than sinh học từ vỏ quả cà phê mít kết hợp với tinh dầu vỏ quả cam sành đã được nghiên cứu.

Tinh dầu vỏ quả cam sành (Citrus nobilis) được thu nhận bằng phương pháp chưng cất lôi cuốn theo hơi nước và được làm khan bằng Na2SO4.

Quy trình điều chế xà phòng từ dầu dừa, dầu olive phối trộn với than sinh học từ vỏ quả cà phê mít kết hợp với tinh dầu vỏ quả cam sành như sau: cho từ từ 26,49 g dung dịch NaOH 28,58% vào 50 g hỗn hợp dầu dừa và dầu olive với tỷ lệ là 1:3. Hỗn hợp được khuấy ở tốc độ 1500 vòng/phút cho đến khi sệt lại thì cho 5,0 gam than sinh học từ vỏ quả cà phê mít cùng 2,0 mL tinh dầu vỏ quả cam sành và 15 mL citric acid vào (điều chỉnh pH) đến khi sánh lại, đồng đều và đạt pH ~ 7 thì đổ xà phòng vào khuôn silicon. Sau 24 giờ, xà phòng đông cứng thì lấy xà phòng ra khỏi khuôn, thu được bánh xà phòng thành phẩm.

Bằng phương pháp sắc ký khí ghép khối phổ GC-MS đã xác định được thành phần hóa học chính trong tinh dầu vỏ quả cam sành. Kết quả cho thấy có 05 hợp chất thuộc nhóm chất monoterpene (99,77%) trong tinh dầu với thành phần chính là D-limonene (96,60%) và β-myrcene (2,17%). Các chất này có nhiều tác dụng sinh học mạnh như khả năng kháng ung thư, chống dị ứng, kháng khuẩn và kháng oxy hóa mạnh.

Đồng thời, tinh dầu thu được thể hiện khả năng ức chế sự phát triển của 02 chủng vi khuẩn gram âm Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa với IC50 lần lượt là 136,96; 240,44 μg/μL và 01 chủng nấm men Candida albicans với IC50 là 82,34 μg/μL. 

Xà phòng thành phẩm thu được có kết cấu chắc, cứng, đồng nhất, không có vết nứt (Hình 2).

Bề mặt của bánh xà phòng có sự sần sùi nhẹ do phối trộn than sinh học từ vỏ quả cà phê mít. Xà phòng thành phẩm có màu xám đen với sự đặc trưng hương thơm cam sành của tinh dầu.

Thử nghiệm sử dụng xà phòng thành phẩm vào việc tẩy rửa các vết mực bẩn trên tay đã cho kết quả các vết bẩn được rửa sạch và tạo nhiều bọt với nước sinh hoạt (Hình 3). Trong quá trình rửa, xà phòng luôn tạo sự dễ chịu và thích thú vì mùi thơm đặc trưng từ tinh dầu vỏ quả cam sành và sự mềm mại trên da tay. Sau khi sử dụng xà phòng thì da không có hiện tương bị khô và dị ứng. Quy trình điều chế xà phòng thành phẩm tạo ra glycerol có vai trò dưỡng ẩm da từ phản ứng xà phòng hóa chất béo dạng tổng quát: 

(RCOO)3C3H5+ 3NaOH → 3RCOONa + C3H5(OH)3

Tinh dầu vỏ quả cam sành thu nhận từ phương pháp chưng cất lôi cuốn hơi nước là chất lỏng màu vàng nhạt, có hương thơm đặc trưng, kháng được các chủng vi khuẩn Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, kháng nấm Candida albicans và hợp chất định danh chính là D-limonene (96,60%) và β-myrcene (2,17%). Đồng thời, tinh dầu vỏ quả cam sành được sử dụng phối trộn vào xà phòng được điều chế từ các thành phần dầu dừa và dầu olive kết hợp với than sinh học từ vỏ quả cà phê mít. Xà phòng thành phẩm có chỉ tiêu ngoại quan và hóa lý đạt TCVN 2224:1991, có khả năng tẩy rửa, dưỡng ẩm và an toàn với người sử dụng.

Tạp chí Khoa học và Công nghệ - Đại Học Đà Nẵng, Vol. 23, No. 5a, 2025.