Lúa (Oryza sativa L.) là một trong những loại cây lương thực chính được trồng phổ biến ở Đồng bằng sông Cửu Long và việc trồng lúa hiện nay chủ yếu để thu hoạch hạt hoặc sử dụng sinh khối cho chăn nuôi, rất ít khi sử dụng lá lúa như nguồn nguyên liệu sản xuất các hoạt chất sinh học. Nhiều nghiên cứu cho thấy, trong lá lúa non có chứa nhiều các hợp chất sinh học có giá trị như polyphenol và chlorophyll với khả năng kháng khuẩn, kháng nấm, hỗ trợ tiêu hóa và tăng cường miễn dịch. Vì vậy, lá lúa non có thể được khai thác làm nguyên liệu tiềm năng cho các sản phẩm thực phẩm chức năng.

Polyphenol và chlorophyll là những thành phần hóa học từ thực vật có lợi cho sức khỏe được quan tâm trong những thập kỷ gần đây. Ngày càng có nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng việc sử dụng những thành phần hóa học từ thực vật này hiệu quả tích cực đối với sức khỏe thông qua việc điều chỉnh quá trình trao đổi chất, cân nặng, bệnh mãn tính và tăng sinh tế bào. Các nghiên cứu trên động vật, trên người và dịch tễ học cho thấy polyphenol và chlorophyll có đặc tính chống oxy hóa và kháng viêm nên có tác dụng phòng ngừa và điều trị bệnh tim mạch, rối loạn thoái hóa thần kinh, ung thư và béo phì. Ngoài tính chất chống oxy hóa, chiết xuất thực vật chứa chlorophyll và polyphenol còn thể hiện tính chất kháng vi khuẩn gây bệnh.

Sự có mặt của các hợp chất hóa học từ thực vật có thể có tác dụng đồng thời về khả năng chống oxy hóa và kháng khuẩn. Vì vậy, việc xác định đặc tính và thành phần hóa học trong thực vật là cần thiết. Một số kỹ thuật phân tích như sắc ký khí ghép khối phổ (GC-MS), cộng hưởng từ hạt nhân (NMR) và sắc ký lỏng ghép khối phổ (LC-MS) được sử dụng để định lượng và xác định các hợp chất hóa học từ thực vật. Trong số các kỹ thuật này, GC-MS được xem là một trong những nền tảng phân tích đáng tin cậy được sử dụng rộng rãi nhất với độ nhạy cao. Hiện nay, nghiên cứu về thành phần các hợp chất hóa học thực vật trong bột lá lúa non còn hạn chế. Do đó, việc phân tích các thành phần này cung cấp ý tưởng cho các nghiên cứu sâu hơn về hoạt tính sinh học và các ứng dụng tiềm năng của chiết xuất từ lá lúa non.

Việc bổ sung thực phẩm với các thành phần tăng cường sức khỏe tự nhiên có thể giúp người tiêu dùng chống lại các bệnh liên quan đến chế độ ăn uống vì chúng chứa nồng độ cao các hợp chất có hoạt tính sinh học, chẳng hạn như các chất chuyển hóa thực vật thứ cấp. Những hợp chất này đóng vai trò chính trong việc thúc đẩy sức khỏe tổng thể. Do đó, việc khai thác và xác định các hợp chất sinh học của bột lá lúa non để sử dụng chúng như thành phần chất bổ sung vào thực phẩm chức năng và các sản phẩm chức năng khác sẽ là nghiên cứu đầy hứa hẹn giúp tăng giá trị từ cây lúa.

Bột lá lúa non giống Huyết Rồng được đo hàm lượng polyphenol tổng số, flavonoid tổng số và chlorophyll tổng số. Khả năng chống oxy hóa của bột lá lúa non được xác định bằng năng lực khử sắt (RP), hiệu quả loại bỏ gốc tự do 2,2'-azino-bis (3-ethylbenzothiazoline-6-sulfonic acid) (ABTS) và 2,2-diphenyl-1-picrylhydrazyl (DPPH). Sử dụng phương pháp khuếch tán giếng thạch để xét nghiệm khả năng kháng khuẩn chống lại các vi khuẩn gây bệnh Staphylococcus aureus và Escherichia coli. Các thành phần hóa học trong bột lá lúa non được xác định bằng GC-MS.

Kết quả phân tích cho thấy bột lá lúa non chứa các hợp chất hóa học thực vật với hàm lượng bao gồm polyphenol (3,15±0,43 mg GAE/g), flavonoid (0,86 ±0,03 mg QE/g) và chlorophyll (1,29±0,11 mg/g). Hoạt tính chống oxy hóa trong bột lá lúa non được xác định bằng DPPH, ABTS và RP cho thấy giá trị IC50 lần lượt là 344,52±5,22 μg/mL, 789,63± 7,56 μg/mL và 493,25±5,96 μg/mL.

Kết quả phân tích còn cho thấy bột lá lúa non có hoạt tính kháng khuẩn chống lại vi khuẩn gây bệnh Staphylococcus aureus và Escherichia coli. Bột lá lúa non có hoạt tính kháng cao đối với vi khuẩn gram dương như S. aureus với đường kính vùng ức chế là 13,67 mm, trong khi tác dụng thấp hơn đối với vi khuẩn gram âm như E. coli, đường kính vùng ức chế là 9,45 mm.

Kết quả phân tích GC-MS đã tìm thấy 17 hợp chất có hoạt tính sinh học khác nhau trong bột lá lúa non. Các hợp chất hóa học tìm thấy trong bột lá lúa non chủ yếu là 1,2-Benzenedicarboxylic acid, diisooctyl ester (91,75%), phytol (2,25%) và stigmasterol (1,29%). Đây là những hợp chất có nhiều chức năng sinh học với các lợi ích tăng cường sức khỏe, có thể được sử dụng trong các ứng dụng dược phẩm và thực phẩm chức năng.

Bột lá lúa non là nguồn cung cấp các hợp chất hóa học thực vật có giá trị, có thể được ứng dụng làm chất bổ sung vào các loại thực phẩm chức năng.

Tạp chí Dinh dưỡng và Thực phẩm, Tập 19, Số 6 – Năm 2023, trang 1-9.