“AI không thay thế con người, mà tiếp sức để nhà báo sáng tạo hơn” là lời khẳng định của Nhà báo Lê Quốc Minh - Tổng Biên tập Báo Nhân dân, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam tại cuộc giao ban báo chí đầu năm 2025, mở ra cái nhìn tích cực về mối quan hệ giữa AI và báo chí. Trên thực tế, AI đang ngày càng hiện diện sâu rộng trong hoạt động của các tòa soạn Việt Nam, từ sản xuất nội dung, phân tích dữ liệu đến cá nhân hóa trải nghiệm độc giả.

Theo ông Nguyễn Quang Đồng - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS), khảo sát năm 2024 do IPS phối hợp Hội Nhà báo Việt Nam thực hiện cho thấy trên 60% cơ quan báo chí đã hoặc đang lên kế hoạch ứng dụng AI, gấp đôi năm 2023. Tuy nhiên, AI hiện chủ yếu được dùng cho các khâu chỉnh sửa tiêu đề, biên tập, tổng hợp thông tin, tạo đồ họa, mà chưa phát huy đúng tiềm năng.

“Các tòa soạn đang tập trung vào sản xuất nội dung, mà chưa coi trọng việc hiểu độc giả, định hình mô hình kinh doanh phù hợp”, ông Đồng nhận định, đồng thời chỉ ra sự thiếu vắng chiến lược tổng thể, nguồn lực hạn chế và sự ứng dụng còn tự phát ở cấp cá nhân.

Nhằm vượt qua những thách thức trên, nhiều cơ quan báo chí đã có cách làm sáng tạo. Tại Tạp chí Kinh tế Việt Nam (VnEconomy), Tổng Thư ký Đào Quang Bính cho biết đơn vị đã phát triển công cụ dịch AI chính xác cao, cá nhân hóa nội dung và chỉ cho phép AI vận hành trên kho dữ liệu của tòa soạn nhằm đảm bảo chất lượng và kiểm soát tin giả. Mô hình Askonomy do VnEconomy tự huấn luyện là minh chứng cho hướng đi chủ động và an toàn với AI.

Trong khi đó, tại báo Nghệ An, 50% phóng viên thường xuyên ứng dụng AI vào nghiệp vụ. Theo Tổng Biên tập Ngô Đức Kiên, việc tích hợp AI vào hệ thống quản lý nội dung (CMS) giúp tăng năng suất và cải thiện chất lượng báo điện tử. “AI và dữ liệu lớn là hai yếu tố bắt buộc nếu muốn chuyển đổi số thành công”, ông Kiên nhấn mạnh.

Tại Quảng Ninh, AI đang được đưa vào các chương trình đào tạo báo chí quy mô lớn. Khoá học “Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong tác nghiệp báo chí đa phương tiện” cuối tháng 2/2025 đã trang bị cho hơn 60 phóng viên kỹ năng sử dụng ChatGPT, Gemini, Canva, CapCut… phục vụ viết bài, dựng video, thiết kế đồ hoạ, trực quan hóa số liệu. Theo ông Đỗ Ngọc Hà - Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo tỉnh Quảng Ninh, chính nhờ AI, phóng viên có thể khai thác sâu các chuyên đề như du lịch thông minh, bản sắc vùng cao, kinh tế tuần hoàn những mảng đề tài cần dữ liệu lớn và kỹ thuật kể chuyện số.

ThS Vũ Thế Cường (Học viện Báo chí và Tuyên truyền) cho rằng nhà báo hiện đại cần biết dựng video, thiết kế đồ họa, xử lý dữ liệu và ứng dụng AI để tạo ra nội dung hấp dẫn, đa nền tảng. Một số nhóm tác giả trẻ còn kết hợp AI với storytelling, tích hợp infographic và dữ liệu tương tác để kể những câu chuyện đa tầng lớp, đáp ứng thị hiếu độc giả trẻ.

Tuy nhiên, AI cũng mang đến những rủi ro tiềm ẩn. Ông Đinh Toàn Thắng - Chủ tịch Công ty DIBIZ cảnh báo về nguy cơ “disinformation” (thông tin sai lệch) do AI tạo ra và nhấn mạnh việc cần thiết lập “hệ miễn dịch truyền thông” qua các giải pháp công nghệ, tổ chức và đạo đức.

Ở góc nhìn chiến lược, bà Trần Lệ Thùy - Giám đốc Công ty Sáng kiến truyền thông và phát triển cho rằng để ứng dụng AI hiệu quả, mỗi tòa soạn cần có hạ tầng công nghệ phù hợp, công cụ tối ưu, chiến lược rõ ràng và sự phối hợp liên ngành bao gồm liên kết giữa các tòa soạn, doanh nghiệp công nghệ và đơn vị đào tạo.

Bổ sung góc nhìn đạo đức, TS. Nhà báo Trần Bá Dung - Trưởng Ban Nghiệp vụ của Hội Nhà báo Việt Nam nhấn mạnh: “Ứng dụng AI không thể tách rời trách nhiệm nghề báo. Cần đảm bảo tính trung thực, nhân văn, kiểm chứng thông tin và có quy trình sàng lọc rõ ràng với nội dung do AI tạo ra.” Ông cảnh báo nguy cơ thông tin phản văn hoá, xâm phạm quyền riêng tư, sai sự thật nếu AI bị lạm dụng hoặc thiếu kiểm soát.

Về phía GS.TS Trần Quang Diệu - Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh đề xuất xây dựng “hệ sinh thái báo chí Việt Nam” chia sẻ dữ liệu giữa các tòa soạn giải pháp để chủ động khai thác AI và giảm phụ thuộc vào nguồn dữ liệu bên ngoài.

Có thể thấy, AI không “làm báo thay nhà báo”, nhưng giúp người làm báo mạnh mẽ hơn, sáng tạo hơn nếu được dùng đúng cách. Để làm được điều đó, báo chí Việt Nam cần tư duy lại toàn bộ quy trình từ sản xuất nội dung đến chiến lược kinh doanh với AI là một phần trong tổng thể phát triển bền vững.