Ở bất kỳ đâu – từ trung tâm mua sắm, sạp chợ, đến các nền tảng thương mại điện tử (TMĐT) – hàng giả, nhái hoặc kém chất lượng đều có mặt. Tình trạng buôn bán hàng nhái công khai, thậm chí thách thức cơ quan chức năng đã khiến dư luận bức xúc. Tuy nhiên, nếu chỉ lên án kẻ sản xuất, buôn bán mà bỏ qua người tiêu dùng chủ động mua đồ "fake", chúng ta sẽ mãi loay hoay trong cuộc chiến không hồi kết.

Mới đây, lực lượng chức năng kiểm tra các ki-ốt tại Saigon Square – nơi được mệnh danh là “thiên đường hàng hiệu fake” giữa trung tâm Thành phố Hồ Chí Minh, thu giữ hàng nghìn sản phẩm giả thương hiệu nổi tiếng như Rolex, Louis Vuitton, Gucci, Dior, Hermès... Nhưng đây không phải lần đầu và chắc chắn chưa phải là lần cuối. Bởi lẽ, những nơi như Saigon Square vẫn đông khách, vẫn có người sẵn sàng xếp hàng để mua đồ nhái.

Rất nhiều người, đặc biệt là giới trẻ biết rõ mình đang mua hàng giả. Họ không bị lừa mà chủ động tìm đến các shop livestream bán túi “fake mà như auth”, ví “super fake”, giày “rep 1:1”… Họ sẵn sàng bỏ vài trăm nghìn cho món đồ có mẫu mã giống hệt hàng hiệu nhưng giá rẻ hơn hàng chục lần để đăng lên mạng xã hội, để được “sang chảnh ảo”. Người tiêu dùng hiện đại không thiếu thông tin. Ai cũng biết một chiếc túi Chanel thật không thể chỉ vài triệu đồng. Thế nhưng họ vẫn chấp nhận mua vì “đẹp”, “rẻ”, “giống hàng thật”, bất chấp đó là hành vi tiếp tay cho vi phạm pháp luật - tiêu thụ hàng giả.

Văn hóa tiêu dùng hàng fake – từ ngấm ngầm trở thành công khai đang lan rộng mạnh mẽ trên các nền tảng mạng xã hội và TMĐT. Không chỉ giới trẻ, nhiều tầng lớp người tiêu dùng cũng đang “bình thường hóa” hành vi mua đồ giả. Khi bị lừa, họ kêu ca. Nhưng khi mua hàng giả có chủ đích, họ biện minh rằng “không hại ai”, “tiền tôi bỏ ra, quyền tôi chọn”.

Tuy nhiên, sự “vô hại” đó chỉ là ảo tưởng. Hàng giả không chỉ là vấn đề đạo đức, mà còn xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, gây thất thu thuế cho Nhà nước, phá hoại môi trường kinh doanh lành mạnh, đặc biệt là đe dọa sức khỏe người dùng nhất là trong các sản phẩm mỹ phẩm, thực phẩm chức năng trôi nổi.

Quan sát trên các sàn TMĐT như Shopee, Tiki, Lazada, TikTok Shop, chỉ cần gõ vài từ khóa, người tiêu dùng sẽ tìm thấy hàng loạt gian hàng với giá rẻ bất ngờ. Một lọ sữa tắm nước ngoài có giá thị trường hơn 100.000 đồng, nhưng trên Shopee chỉ bán 24.000 đồng. Rõ ràng có dấu hiệu bất thường, nhưng rất nhiều người vẫn đặt mua mà không cần kiểm chứng.

Trong khi đó, việc kiểm soát hàng hóa trên các nền tảng TMĐT hiện còn nhiều lỗ hổng. Ông Nguyễn Bình Minh – Ủy viên Ban chấp hành Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam thừa nhận, rất khó kiểm soát toàn bộ chuỗi cung ứng và việc xác định trách nhiệm của các sàn cũng đang là bài toán nan giải.

Không ít người bán lách luật bằng cách viết tắt tên thương hiệu (như LV thay vì Louis Vuitton, “Dì O” thay cho Dior), hoặc sử dụng mã code giả để qua mặt kiểm tra. Người tiêu dùng khi gặp sự cố – mua phải hàng nhái thường rơi vào cảnh “không biết kêu ai”, bởi tài khoản bán đã biến mất, sàn thương mại điện tử thoái thác trách nhiệm, còn thương hiệu thật cũng không can thiệp được.

Theo số liệu của Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), hiện có gần 75% người dùng Internet tại Việt Nam tham gia mua sắm trực tuyến, trong đó có đến 70% từng mua phải hàng giả, hàng nhái. Đây là con số báo động cho thấy, nếu không hành động mạnh mẽ, hàng giả sẽ tiếp tục sinh sôi và “giết chết” niềm tin thị trường.

Mỗi hành vi tiêu dùng là một lá phiếu cho thị trường. Khi chúng ta chọn mua đồ fake là ta đang bỏ phiếu cho hàng giả, tiếp tay cho một ngành công nghiệp phi pháp và gián tiếp làm suy yếu nỗ lực quản lý của cả xã hội. Đã đến lúc cần nhìn thẳng vào sự thật: người mua hàng fake không chỉ là nạn nhân, mà đôi khi chính là “đồng phạm”.

Việt Nam cần sớm có chế tài xử phạt người tiêu dùng cố ý sử dụng hàng giả, giống như nhiều quốc gia đã thực hiện. Song song, các chiến dịch tuyên truyền, giáo dục lối sống tiêu dùng đúng đắn cũng cần được đẩy mạnh. Một xã hội tiêu dùng văn minh là nơi mỗi người nói “không” với hàng giả. Hãy nhớ, sự lựa chọn của người tiêu dùng không chỉ ảnh hưởng đến chính người tiêu dùng, mà còn định hình cả thị trường.