Công nghệ cao thúc đẩy chuyển đổi sản xuất, nâng cao thu nhập

Ứng dụng công nghệ cao đang thổi luồng sinh khí mới vào ngành nông nghiệp Việt Nam. Từ Internet vạn vật (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) đến robot nông nghiệp các công nghệ hiện đại đang được triển khai từ khâu gieo trồng, chăm sóc đến thu hoạch và phân phối, giúp người nông dân quản lý mùa vụ hiệu quả hơn, giảm rủi ro, tăng năng suất và lợi nhuận.

GS.TS Trần Đức Viên - Chủ tịch Hội đồng khoa học và đào tạo (Học viện Nông nghiệp Việt Nam) khẳng định: “Ứng dụng khoa học công nghệ hiện đại vào sản xuất nông nghiệp đang là xu hướng chủ đạo, là chìa khóa thành công của các nước có nền nông nghiệp phát triển”.

Thực tế tại nhiều địa phương cho thấy, nhờ công nghệ cao, nông dân đang dần thay đổi cách làm và tư duy sản xuất. Từ các vùng núi cao như Mộc Châu (Sơn La) đến đồng bằng Thanh Hóa, Lâm Đồng, làn sóng ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất nông nghiệp đang tạo ra những thay đổi rõ nét về năng suất, chất lượng và giá trị gia tăng.

Tại Thanh Hóa, Công ty cổ phần Mía đường Lam Sơn đang triển khai một trong những mô hình nông nghiệp thông minh tiêu biểu cả nước. Với vùng nguyên liệu gần 9.500 ha, doanh nghiệp này đã đầu tư hệ thống “mắt thông minh” tích hợp drone, AI và IoT để giám sát độ ẩm đất, tưới tiêu, dinh dưỡng và phát hiện sớm sâu bệnh. Bản đồ số vùng nguyên liệu kết hợp dữ liệu thời tiết giúp doanh nghiệp và người dân có thể điều chỉnh quy trình canh tác theo thời gian thực.

Kết quả là sản lượng mía năm 2024 đạt 563.000 tấn, tăng lên 660.000 tấn vào tháng 4/2025. Mục tiêu đến năm 2026 là mở rộng diện tích lên 10.000 ha, sản lượng ước đạt 750.000-800.000 tấn.

Cùng với việc đưa AI và tự động hóa vào giám sát canh tác, Lam Sơn còn cơ giới hóa toàn diện khâu trồng, chăm sóc và thu hoạch. Hiện doanh nghiệp sở hữu 9 máy thu hoạch mía, mỗi máy trị giá 10 tỷ đồng, có năng suất bằng 200 lao động/ngày. Người trồng mía như ông Đào Văn Đường (xã Thọ Lâm, huyện Thọ Xuân) cho biết, nhờ hỗ trợ từ doanh nghiệp, ông đã mạnh dạn mở rộng diện tích lên 14 ha, thu về khoảng 500 triệu đồng/năm sau khi trừ chi phí.

Tại Lâm Đồng, Công ty Phong Thúy (huyện Đức Trọng) đang triển khai mô hình rau thủy canh tuần hoàn trong nhà màng, trên tổng diện tích hơn 100 ha, trong đó 30 ha ứng dụng công nghệ cao. Mô hình giúp giảm thất thoát sau thu hoạch từ 30% xuống dưới 10%, tiết kiệm nước tưới và rút ngắn chu kỳ sản xuất từ 20 ngày đến 1 tháng. Rau gần như không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật hóa học, góp phần nâng cao chất lượng nông sản.

Trong khi đó, doanh nghiệp lớn như FPT đã phối hợp với Fujitsu (Nhật Bản), Viện Rau Quả và các chuyên gia nước ngoài để triển khai mô hình trồng rau ứng dụng công nghệ Akisai cho phép điều khiển toàn bộ trang trại từ xa. Ở lĩnh vực chăn nuôi, Vinamilk ứng dụng IoT trong giám sát đàn bò, từ khẩu phần ăn đến theo dõi sức khỏe. Nhờ đó, mỗi con bò cho ra 23 lít sữa/ngày, các trang trại đạt chuẩn hữu cơ châu Âu.

Theo giới chuyên gia, việc áp dụng công nghệ số vào sản xuất nông nghiệp có thể giúp giảm một nửa chi phí và công lao động, cắt giảm 50% lượng khí thải nhà kính và tăng khoảng 30% năng suất một bước tiến lớn hướng tới nông nghiệp bền vững, xanh và hiệu quả hơn.

Cần chính sách mở để doanh nghiệp đi xa hơn

Dù đã có những kết quả tích cực, các chuyên gia cho rằng để doanh nghiệp nông nghiệp công nghệ cao phát triển mạnh mẽ và lan tỏa, cần thêm chính sách hỗ trợ đồng bộ về đất đai, tín dụng, chuyển giao công nghệ và nguồn nhân lực chất lượng cao.

Theo ông Phạm Đức Nghiệm - Phó Cục trưởng Cục Khởi nghiệp và Doanh nghiệp công nghệ (Bộ Khoa học và Công nghệ), các mô hình nông nghiệp công nghệ cao hiện nay chủ yếu do doanh nghiệp lớn đầu tư và vận hành khép kín. Đây là hướng đi phù hợp với yêu cầu hiện đại hóa, chuyên nghiệp hóa sản xuất, song cũng đòi hỏi năng lực tài chính và quản lý vượt trội.

Tuy nhiên, điều quan trọng là các mô hình này cần có chiến lược mở rộng, chia sẻ lợi ích, phát triển chuỗi cung ứng bền vững thông qua các hợp tác xã kiểu mới, tổ hợp tác công nghệ cao làm vệ tinh cho doanh nghiệp. “Doanh nghiệp cần trở thành đầu tàu liên kết và lan tỏa công nghệ, thay vì tách rời khỏi cộng đồng sản xuất địa phương”, ông Nghiệm nhấn mạnh.

Theo PGS.TS Nguyễn Ngọc Sơn - Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, cần xây dựng các chương trình đào tạo thực hành tại chỗ, có sự đồng hành của nhà khoa học, doanh nghiệp và chính quyền. Các mô hình công nghệ cao phải hướng đến cơ chế hợp tác công bằng, nơi nông dân góp đất, góp công và cùng chia sẻ lợi ích.

Bên cạnh đó, hệ thống chuyển giao công nghệ đặc biệt ở cấp huyện, xã cũng cần được chuyên nghiệp hóa. Các trung tâm dịch vụ nông nghiệp cấp cơ sở nên đóng vai trò là “cánh tay nối dài” của doanh nghiệp, giúp phổ biến kỹ thuật, cung cấp dịch vụ hậu cần và kết nối thị trường.