Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập sâu rộng, người tiêu dùng ngày càng đặt ra yêu cầu cao hơn đối với tính minh bạch và độ tin cậy của sản phẩm nông nghiệp. Các vụ bê bối liên quan đến vệ sinh an toàn thực phẩm, gian lận xuất xứ hay sử dụng hóa chất cấm khiến niềm tin của người tiêu dùng vào chuỗi cung ứng truyền thống bị suy giảm nghiêm trọng. Đặc biệt, tại các thị trường xuất khẩu lớn như EU, Hoa Kỳ, Nhật Bản, yêu cầu về truy xuất nguồn gốc và trách nhiệm xã hội trong sản xuất đang trở thành rào cản kỹ thuật quan trọng. Trong bối cảnh đó, công nghệ blockchain nổi lên như một giải pháp đột phá nhằm đảm bảo tính minh bạch, tin cậy và bền vững cho chuỗi giá trị nông sản từ trang trại đến bàn ăn.

Blockchain, hay còn gọi là công nghệ chuỗi khối, là một hệ thống lưu trữ và truyền tải dữ liệu phân tán, phi tập trung, có tính bất biến và minh bạch cao. Thông tin khi được ghi nhận trên blockchain không thể bị chỉnh sửa hay xóa bỏ mà không để lại dấu vết, đảm bảo tính xác thực của dữ liệu theo thời gian thực. Ứng dụng công nghệ này vào truy xuất nguồn gốc nông sản cho phép theo dõi toàn bộ hành trình của sản phẩm – từ gieo trồng, thu hoạch, chế biến, vận chuyển đến tiêu thụ – với dữ liệu được ghi nhận bởi nhiều bên liên quan và xác minh lẫn nhau.

Trong thực tiễn, mỗi sản phẩm nông nghiệp được gắn mã định danh duy nhất, thường là mã QR hoặc RFID, chứa toàn bộ thông tin liên quan đến quá trình sản xuất và vận chuyển. Người tiêu dùng chỉ cần quét mã này bằng điện thoại thông minh là có thể tra cứu được ngày gieo hạt, nguồn giống, loại phân bón sử dụng, điều kiện thời tiết, quá trình thu hoạch, đơn vị vận chuyển và nơi phân phối cuối cùng. Tất cả dữ liệu được ghi nhận theo thời gian thực và lưu trữ vĩnh viễn trên nền tảng blockchain, đảm bảo không thể bị làm giả hay can thiệp.

Bên cạnh việc nâng cao niềm tin của người tiêu dùng, công nghệ blockchain còn mang lại lợi ích lớn cho các tác nhân trong chuỗi cung ứng. Đối với nông dân và hợp tác xã, đây là công cụ để khẳng định uy tín và chất lượng sản phẩm, từ đó nâng cao giá trị thương hiệu và khả năng thương lượng giá bán. Doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu có thể sử dụng dữ liệu truy xuất như một chứng chỉ minh bạch khi đàm phán với đối tác quốc tế, giúp mở rộng thị trường và đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe về an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc. Cơ quan quản lý nhà nước cũng có thể sử dụng hệ thống dữ liệu blockchain để giám sát vùng trồng, kiểm tra chất lượng và quản lý rủi ro an toàn thực phẩm một cách hiệu quả hơn.

Đặc biệt, blockchain còn đóng vai trò quan trọng trong kiểm soát chuỗi cung ứng theo hướng bền vững. Thông qua dữ liệu minh bạch về quy trình sản xuất, doanh nghiệp có thể đánh giá mức độ phát thải carbon, tiêu hao tài nguyên nước, năng lượng hay tỷ lệ tái chế trong đóng gói và vận chuyển. Điều này giúp họ tối ưu hóa hoạt động sản xuất theo hướng giảm thiểu tác động môi trường, hướng tới mô hình nông nghiệp tuần hoàn và phát triển xanh. Đồng thời, người tiêu dùng có thể lựa chọn sản phẩm có dấu hiệu sinh thái rõ ràng – một xu hướng đang tăng trưởng mạnh trên thị trường quốc tế.

Tuy nhiên, để triển khai ứng dụng blockchain trong truy xuất nguồn gốc một cách hiệu quả, cần vượt qua nhiều thách thức về kỹ thuật, chi phí và năng lực số của các bên liên quan. Hệ thống blockchain yêu cầu một hạ tầng dữ liệu số đồng bộ và đáng tin cậy từ khâu sản xuất đến chế biến, vận chuyển và bán lẻ. Việc số hóa thông tin tại từng mắt xích đòi hỏi sự đầu tư ban đầu đáng kể, đặc biệt là trong việc trang bị thiết bị ghi nhận dữ liệu như cảm biến IoT, máy chủ và phần mềm quản lý. Ngoài ra, phần lớn nông dân và hợp tác xã nhỏ lẻ hiện nay vẫn chưa quen với việc sử dụng các nền tảng số và còn e ngại về tính bảo mật, tính khả thi trong vận hành.

Để vượt qua rào cản này, cần có chiến lược tổng thể và đồng bộ từ cả phía nhà nước và khu vực tư nhân. Trước hết, cần xây dựng hệ sinh thái blockchain mở cho ngành nông nghiệp, trong đó có sự tham gia của các cơ quan quản lý, doanh nghiệp công nghệ, hợp tác xã và người tiêu dùng. Nhà nước nên hỗ trợ xây dựng nền tảng dùng chung, ban hành chuẩn hóa định dạng dữ liệu và tiêu chí xác thực truy xuất nguồn gốc. Đồng thời, cần có các chương trình đào tạo, chuyển giao công nghệ và hỗ trợ tài chính cho các tác nhân trong chuỗi giá trị, đặc biệt là các tổ chức nông dân và doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp cần hợp tác với các đơn vị công nghệ để phát triển giải pháp truy xuất phù hợp với từng nhóm sản phẩm, từ trái cây, rau củ, thủy sản đến lúa gạo và cà phê. Việc tích hợp blockchain với các công nghệ khác như IoT, AI và big data sẽ giúp tự động hóa quy trình ghi nhận dữ liệu, giảm thiểu sai sót và tăng tính xác thực. Ngoài ra, cần đẩy mạnh truyền thông, nâng cao nhận thức cộng đồng về lợi ích của sản phẩm truy xuất nguồn gốc, từ đó tạo động lực thị trường cho mô hình này phát triển rộng rãi.

Trong tương lai gần, công nghệ blockchain sẽ không chỉ dừng lại ở việc truy xuất nguồn gốc, mà còn đóng vai trò nền tảng cho các giao dịch nông sản minh bạch, hợp đồng thông minh (smart contracts) giữa nông dân và doanh nghiệp, thanh toán trực tiếp qua tiền số ổn định (stablecoin) và xây dựng tín chỉ carbon nông nghiệp dựa trên dữ liệu sản xuất thực tế. Tất cả những ứng dụng này đều hướng đến một hệ sinh thái nông nghiệp số minh bạch, hiệu quả, trách nhiệm và bền vững hơn.