Trong nhiều thập kỷ qua, việc phòng và kiểm soát bệnh trên động vật thủy sản chủ yếu dựa vào kháng sinh và hóa chất. Tuy nhiên, sự lạm dụng các phương pháp này đã dẫn đến nhiều hệ lụy, không chỉ gây kháng kháng sinh mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng môi trường nuôi và sức khỏe người tiêu dùng. Trước thực trạng đó, giải pháp sử dụng vaccine phòng bệnh đang được xem là hướng đi bền vững, chiến lược và an toàn nhằm kiểm soát hiệu quả các bệnh nguy hiểm trong nuôi trồng thủy sản, đồng thời đảm bảo an toàn sinh học cho toàn chuỗi giá trị.

Vaccine trong thủy sản hoạt động theo nguyên lý tương tự như vaccine ở các loài động vật khác, đó là kích thích hệ miễn dịch của vật nuôi sản sinh kháng thể đặc hiệu để chống lại tác nhân gây bệnh. Tuy nhiên, đặc thù của các loài thủy sản – đặc biệt là cá và tôm – khiến việc phát triển và áp dụng vaccine gặp nhiều thách thức hơn. Những tiến bộ trong công nghệ sinh học, miễn dịch học và di truyền phân tử trong thập niên qua đã mở ra cơ hội mới cho việc nghiên cứu, sản xuất và thương mại hóa vaccine đặc hiệu cho một số bệnh phổ biến như hoại tử gan tụy cấp tính (AHPND), vi khuẩn Streptococcus ở cá rô phi, hay virus đốm trắng (WSSV) trên tôm.

Một trong những lợi thế rõ rệt của vaccine là khả năng phòng bệnh chủ động, thay vì chờ đến khi dịch bùng phát mới điều trị như phương pháp truyền thống. Khi cá hoặc tôm được tiêm hoặc nhúng vaccine đúng cách, chúng sẽ hình thành hệ miễn dịch bền vững, giảm nguy cơ tử vong nếu gặp mầm bệnh trong môi trường. Không những vậy, vaccine không để lại dư lượng hóa chất trong sản phẩm thủy sản, giúp đảm bảo an toàn thực phẩm và đáp ứng các tiêu chuẩn kiểm dịch nghiêm ngặt của thị trường xuất khẩu.

Mặc dù mang lại nhiều lợi ích, nhưng việc triển khai vaccine trên diện rộng vẫn còn gặp không ít trở ngại. Một số loại vaccine hiện nay có giá thành cao, thời gian miễn dịch còn hạn chế hoặc cần tiêm trực tiếp vào từng con, gây tốn công lao động và chi phí, đặc biệt là với các mô hình nuôi quy mô lớn. Riêng với tôm, do hệ miễn dịch bẩm sinh khác biệt so với cá, việc phát triển vaccine hiệu quả vẫn là bài toán khoa học khó khăn và đang được nhiều viện nghiên cứu, doanh nghiệp công nghệ sinh học theo đuổi.

Để thúc đẩy việc ứng dụng vaccine vào thực tiễn, cần có sự hỗ trợ mạnh mẽ từ phía nhà nước trong chính sách khuyến khích sản xuất và sử dụng vaccine, đầu tư vào các dự án nghiên cứu – phát triển (R&D), cũng như kiểm soát chất lượng sản phẩm. Đồng thời, các doanh nghiệp thủy sản lớn cần tham gia liên kết chuỗi, từ khâu nghiên cứu đến thử nghiệm và thương mại hóa vaccine, đảm bảo đầu ra cho sản phẩm nuôi theo mô hình sinh học. Mặt khác, cần triển khai các chương trình đào tạo, tập huấn chuyên sâu cho cán bộ kỹ thuật và người nuôi về quy trình sử dụng vaccine hiệu quả, nhằm tối ưu hóa lợi ích và giảm thiểu rủi ro.

Ngoài ra, sự kết hợp giữa công nghệ vaccine và các giải pháp công nghệ khác – như cảm biến giám sát sức khỏe thủy sản, hệ thống quản lý dữ liệu nuôi trồng, hay công nghệ truy xuất nguồn gốc – sẽ tạo nên nền tảng toàn diện cho phòng bệnh chủ động và quản lý an toàn dịch bệnh. Khi mỗi con tôm, con cá đều được “quản lý” từ gốc bằng mã truy xuất, hồ sơ tiêm phòng, điều kiện chăm sóc, chất lượng nước và các can thiệp y tế, thì rủi ro dịch bệnh sẽ được kiểm soát chặt chẽ, giảm thiểu tối đa thiệt hại về kinh tế và môi trường.

Trong bối cảnh ngành thủy sản ngày càng hướng tới chuẩn hóa, bền vững và an toàn sinh học, vaccine không chỉ là một biện pháp y tế đơn thuần mà còn là một chiến lược sản xuất thông minh. Với sự vào cuộc đồng bộ của cơ quan quản lý, cộng đồng khoa học và doanh nghiệp, cùng nhận thức đúng đắn của người nuôi, giải pháp vaccine hứa hẹn sẽ đóng vai trò trung tâm trong hệ thống phòng và kiểm soát bệnh thủy sản trong tương lai. Đây chính là con đường tất yếu để đưa ngành nuôi trồng thủy sản Việt Nam phát triển vững mạnh, thân thiện với môi trường và đủ sức cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.