Công nghệ không xanh – Rào cản vô hình trên hành trình phát triển bền vững

Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 10/7/2023 của Bộ Chính trị về đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, đã đặt ra yêu cầu cấp bách về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả. Trong đó, việc ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số là hai “mũi giáp công” then chốt.

Hiện nay, năng lượng đang là “điểm nghẽn” trong phát triển của nhiều ngành công nghiệp, khi chi phí cho điện, nhiên liệu chiếm từ 20–40% tổng chi phí sản xuất. Với bài toán chi phí và áp lực cắt giảm phát thải, các doanh nghiệp không còn lựa chọn nào khác ngoài việc áp dụng công nghệ để quản lý, giám sát và tối ưu hóa tiêu thụ năng lượng.

Một ví dụ điển hình là Tập đoàn Xi măng Vicem, đơn vị đã triển khai hệ thống điều khiển trung tâm thông minh SCADA, giúp giám sát toàn bộ quá trình vận hành theo thời gian thực. Nhờ đó, lượng điện tiêu thụ giảm 7–10%/năm, lượng nhiệt dư được tái sử dụng hiệu quả, góp phần giảm hàng nghìn tấn CO₂ mỗi năm. Đây là bước tiến lớn trong ngành công nghiệp vốn nổi tiếng “ngốn điện” như xi măng.

Ở khối doanh nghiệp vừa và nhỏ, nơi nguồn lực hạn chế, các giải pháp công nghệ nhẹ như IoT (Internet vạn vật) cũng được ưa chuộng. Thiết bị cảm biến gắn vào máy móc giúp theo dõi lượng điện tiêu thụ, từ đó phát hiện điểm nóng hao phí và lên phương án thay thế, cải tiến. Điều này không chỉ giúp tiết kiệm chi phí mà còn kéo dài tuổi thọ thiết bị, giảm rủi ro cháy nổ.

Chuyển đổi số – Lối thoát duy nhất trong kỷ nguyên số

Trong nhiều năm, chuyển đổi số từng bị hiểu nhầm là câu chuyện của riêng ngành công nghệ thông tin. Nhưng hiện tại, đây là yếu tố sống còn giúp doanh nghiệp đáp ứng các tiêu chuẩn môi trường, xã hội và quản trị (ESG) – một trong những yêu cầu bắt buộc khi muốn tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tập đoàn Dệt may Việt Nam (Vinatex) đã triển khai thành công phần mềm quản trị năng lượng tập trung tại nhiều nhà máy, nhờ đó giám sát được mức tiêu hao từng khu vực sản xuất. Hệ thống này không chỉ giúp phát hiện sai lệch trong quy trình vận hành, mà còn đưa ra cảnh báo sớm nếu có thiết bị hoạt động bất thường gây lãng phí năng lượng.

Không dừng ở đó, nhiều doanh nghiệp trong lĩnh vực chế biến thủy sản, da giày, thép… cũng đã áp dụng công nghệ AI và dữ liệu lớn (Big Data) để phân tích hành vi tiêu thụ điện, nước, hơi nóng. Từ đây, họ xây dựng mô hình mô phỏng để điều chỉnh dây chuyền theo hướng tiết kiệm năng lượng tối đa mà vẫn đảm bảo sản lượng và chất lượng.

Đặc biệt, các khu công nghiệp sinh thái – nơi áp dụng mô hình sản xuất tuần hoàn – đang phát triển mạnh nhờ sự hỗ trợ của chuyển đổi số. Hệ thống theo dõi phát thải được liên thông giữa các doanh nghiệp nội khu, cho phép tái sử dụng chất thải, nhiệt thừa hay khí CO₂ từ nhà máy này sang nhà máy khác, tạo nên mạng lưới sử dụng tài nguyên tối ưu.

Thực tế đã chứng minh, doanh nghiệp nào đi đầu trong đổi mới sáng tạo, sử dụng năng lượng hiệu quả sẽ nâng cao được năng lực cạnh tranh bền vững.

Công ty Cổ phần Nhựa An Phát Holdings là một ví dụ. Với chiến lược phát triển bền vững, An Phát đã đầu tư hệ thống năng lượng mặt trời áp mái tại nhà máy, đồng thời ứng dụng công nghệ ép nhựa hiện đại có mức tiêu hao điện thấp hơn 20–30% so với thiết bị truyền thống. Nhờ vậy, mỗi năm doanh nghiệp này giảm được hàng trăm tấn CO₂ phát thải, đạt chứng nhận sản phẩm xanh, mở rộng xuất khẩu sang các thị trường khó tính như EU và Mỹ.

Một trường hợp khác là Công ty TNHH Nestlé Việt Nam – đơn vị đặt mục tiêu đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Nestlé đã đầu tư mạnh vào công nghệ sản xuất tiết kiệm năng lượng, thay thế hoàn toàn điện lưới bằng năng lượng tái tạo tại các nhà máy, giảm 60% lượng khí thải trong vòng 10 năm. Đây chính là minh chứng rõ ràng cho hiệu quả của việc chuyển đổi xanh bằng công nghệ.

Không thể phủ nhận, Nghị quyết số 57-NQ/TW là cú hích chính sách mạnh mẽ, tạo hành lang pháp lý và áp lực hành động cho doanh nghiệp trong việc sử dụng năng lượng hiệu quả. Nhưng để hiện thực hóa mục tiêu này, chỉ có một con đường duy nhất: đổi mới công nghệ, chuyển đổi số toàn diện và gắn trách nhiệm môi trường vào chiến lược kinh doanh.

Doanh nghiệp nào nhận thức sớm, hành động nhanh sẽ hưởng lợi không chỉ ở chi phí vận hành, mà còn mở ra cơ hội tham gia chuỗi giá trị toàn cầu – nơi các tiêu chuẩn phát thải ngày càng nghiêm ngặt. Ngược lại, những đơn vị trì trệ sẽ phải đối mặt với nguy cơ bị loại khỏi cuộc chơi.

Đây không còn là cuộc chơi của riêng ngành năng lượng, mà là bài toán sống còn cho mọi ngành nghề, mọi doanh nghiệp trong kỷ nguyên phát triển xanh.