Rác thải nhựa - mối đe dọa hiện hữu

Theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, mỗi năm Việt Nam phát sinh khoảng 1,8 triệu tấn rác thải nhựa. Trong đó, từ 280.000 đến 730.000 tấn bị xả ra biển, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái biển và sức khỏe con người. Tuy nhiên, chỉ khoảng 27% trong số này được tái chế, phần còn lại chủ yếu bị chôn lấp hoặc phát tán ra môi trường.

Một thống kê khác cho thấy, người dân Việt Nam tiêu thụ hơn 30 tỷ túi ni-lông mỗi năm – tương đương khoảng 4 túi ni-lông cho mỗi hộ gia đình mỗi ngày. Đây là con số đáng báo động khi các sản phẩm nhựa khó phân hủy này có thể tồn tại hàng trăm năm trong tự nhiên, tác động tiêu cực đến đất, nước và không khí.

Từ thành thị đến nông thôn, từ rừng núi đến đại dương, rác thải nhựa đang trở thành "bóng ma" ám ảnh môi trường sống. Không chỉ gây tổn hại tới hệ sinh thái, rác nhựa còn làm giảm khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu, đe dọa sinh kế và sức khỏe của hàng triệu người dân.

Một thực tế hiện nay là nhiều địa phương phải sử dụng ngân sách để bù đắp chi phí xử lý rác thải. Do mức thu phí hiện tại không đủ trang trải, điều này đi ngược lại nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền”, khiến ngân sách nhà nước chịu áp lực lớn, ảnh hưởng đến tiến trình thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững. Từ đó, nhiều đại biểu Quốc hội cho rằng cần có chính sách mạnh tay hơn, cụ thể là đưa sản phẩm nhựa dùng một lần vào diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt. Đây không chỉ là biện pháp tài chính mà còn là công cụ điều tiết hành vi tiêu dùng hiệu quả.

“Đánh thuế để thay đổi hành vi tiêu dùng”

Đại biểu Nguyễn Thị Lệ Thủy (Bến Tre) nhận định: “Mức độ sử dụng túi ni-lông hiện nay đang ở mức báo động. Với công nghệ xử lý rác chủ yếu là chôn lấp như hiện nay thì phải mất đến 100 năm mới phân hủy được loại bao bì này". Bà đề nghị cần mở rộng cơ sở thuế, áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm nhựa khó phân hủy.

Theo bà, chính sách này vừa giúp tiết kiệm ngân sách xử lý rác, vừa thúc đẩy thay đổi hành vi tiêu dùng, phù hợp với định hướng phát triển bền vững.

Cùng quan điểm, đại biểu Nguyễn Minh Tâm (Quảng Bình) nhấn mạnh việc bổ sung túi ni-lông vào danh mục chịu thuế đặc biệt là cần thiết để thực hiện các mục tiêu quốc gia về giảm thiểu rác thải nhựa đến năm 2025. Theo kế hoạch của Chính phủ, đến thời điểm đó, Việt Nam sẽ: Giảm ít nhất 50% rác thải nhựa trên biển; Có 80% điểm du lịch, cơ sở lưu trú ven biển không sử dụng nhựa dùng một lần; Tổ chức tối thiểu hai chiến dịch làm sạch biển mỗi năm; Đảm bảo 80% khu bảo tồn biển không còn rác thải nhựa.

Tuy nhiên, bà Tâm cho rằng việc tuyên truyền trên truyền thông thời gian qua là chưa đủ. “Nếu không có chế tài đủ mạnh, chúng ta khó có thể thực hiện những cam kết về môi trường đã đề ra”, bà nhấn mạnh.

Đại biểu Phạm Thị Thanh Mai (Hà Nội) lưu ý thêm, việc đánh thuế cần được triển khai song song với lộ trình loại bỏ dần túi ni-lông trên thị trường trong nước. Bởi lẽ, doanh nghiệp cũng cần thời gian để điều chỉnh hoạt động sản xuất, đầu tư vào các công nghệ mới, chuyển hướng sang sản phẩm thay thế thân thiện hơn với môi trường.

Theo các chuyên gia và đại biểu, việc đánh thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nhựa dùng một lần không chỉ là giải pháp kinh tế mà còn là công cụ để từng bước hình thành thói quen tiêu dùng mới, thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn và phát triển bền vững. Quan trọng hơn cả, đó là trách nhiệm với thế hệ tương lai trong việc bảo vệ hành tinh này. Nếu được Quốc hội thông qua, đề xuất này sẽ là bước ngoặt quan trọng trong chính sách môi trường của Việt Nam, thể hiện cam kết mạnh mẽ của Nhà nước trong cuộc chiến chống ô nhiễm nhựa – một trong những thách thức lớn nhất của thế kỷ 21.