Sự gia tăng tương tác giữa trẻ em và AI tạo sinh

Thời đại số mang đến cho trẻ em vô vàn cơ hội tiếp cận tri thức và công cụ mới. AI tạo sinh, với khả năng tương tác giống con người, tạo nội dung sáng tạo và cung cấp thông tin nhanh chóng, đang ngày càng được trẻ em sử dụng cho nhiều mục đích khác nhau, không chỉ trong việc học tập, tìm kiếm thông tin, giờ đây trẻ em có thể sử dụng AI trò chuyện như một  người bạn.

Tuy nhiên, chính sự tiện lợi và hấp dẫn này lại là con dao hai lưỡi. Theo dữ liệu từ Cục Trẻ em, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, năm 2022, khoảng 89% trẻ em và thanh thiếu niên tại Việt Nam sử dụng Internet với thời lượng trung bình từ 5 đến 7 giờ mỗi ngày. Trong thời gian này, nhiều em tương tác với các công cụ AI như ChatGPT, Replika hay DreamGF không chỉ để học tập mà còn để trò chuyện, giải tỏa cảm xúc. Điều này dẫn đến nguy cơ trẻ em hình thành mối liên kết cảm xúc đơn phương với AI, thay vì phát triển kỹ năng giao tiếp trong thế giới thực. Khi một đứa trẻ quen với việc nhận được phản hồi tức thì, không phán xét từ AI, chúng có thể ít tìm kiếm hoặc gặp khó khăn hơn trong việc hình thành các mối quan hệ xã hội phức tạp với con người.

Sự phụ thuộc quá mức vào AI cũng có thể cản trở sự phát triển của các kỹ năng xã hội thiết yếu. Khả năng giải thích biểu cảm khuôn mặt, đọc vị ngôn ngữ cơ thể, hoặc học cách giải quyết xung đột – những kỹ năng được mài giũa thông qua tương tác trực tiếp với người khác – có thể bị suy yếu nếu trẻ em dành phần lớn thời gian giao tiếp với một thực thể phi con người. Ngoài ra, việc hình thành các kết nối cảm xúc một chiều với AI có thể ảnh hưởng đến kỳ vọng của trẻ về các mối quan hệ trong đời thực, dẫn đến sự thất vọng hoặc khó khăn khi đối mặt với những phức tạp trong các tương tác giữa người với người.

Mối lo ngại về sự phát triển xã hội và hướng đi đúng đắn cho trẻ em trong thời đại số

Theo Thạc sĩ Vũ Bích Phượng, giảng viên ngành Tâm lý học tại Đại học RMIT, cảnh báo rằng việc trẻ em dành quá nhiều thời gian tương tác với AI có thể ảnh hưởng đến khả năng phát triển kỹ năng xã hội cốt lõi. Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc diễn giải biểu cảm khuôn mặt, tiếp nhận quan điểm của người khác và giải quyết xung đột trong các mối quan hệ thực tế.

Hay theo Tiến sĩ Gordon Ingram, Nhà tâm lý học phát triển và giảng viên cấp cao tại RMIT Việt Nam, cho biết: "AI thường phản hồi bằng giọng điệu lịch sự và dễ chịu, điều này có thể tạo ra những kỳ vọng không thực tế về các mối quan hệ xã hội trong đời thực." Trẻ em có thể phát triển các kỳ vọng không thực tế, giảm khả năng chịu đựng khi đối mặt với xung đột hoặc từ chối trong các tình huống xã hội thực tế.

Chính vì vậy, để xây dựng một hướng đi đúng cho sự phát triển của trẻ, để AI tạo sinh và các công nghệ khác trong cuộc sống trở thành “đồng minh” giúp trẻ em phát triển không phải trở thành một rào cản, theo Thạc sĩ Vũ Bích Phượng khuyến nghị phụ huynh nên giám sát và tương tác với con mình trong và sau khi trẻ dùng các mô hình ngôn ngữ lớn hoặc. Như vậy phụ huynh hiểu được nhận thức của con về nội dung do AI tạo ra, giúp trẻ suy nghĩ phản biện về nội dung nhận được từ AI.

Không phải tất cả các công cụ AI đều phù hợp với mọi lứa tuổi. Cần có sự chọn lọc kỹ lưỡng các ứng dụng AI được thiết kế đặc biệt cho trẻ em, đảm bảo chúng có nội dung và chức năng an toàn, phù hợp với giai đoạn phát triển tâm lý và nhận thức của trẻ. Một số chuyên gia còn đề xuất áp dụng các hạn chế độ tuổi nghiêm ngặt hơn đối với việc sử dụng AI, tương tự như quy định với các nền tảng mạng xã hội.

Ngoài ra, gia đình và nhà trường cần tạo ra môi trường và cơ hội phong phú để trẻ em tham gia vào các hoạt động xã hội thực tế. Khuyến khích trẻ chơi đùa ngoài trời, tham gia các câu lạc bộ, hoạt động nhóm, giao tiếp trực tiếp với bạn bè và người lớn là cách tốt nhất để phát triển kỹ năng xã hội một cách tự nhiên và toàn diện.

AI tạo sinh là một công nghệ mạnh mẽ với tiềm năng to lớn, nhưng việc tích hợp nó vào cuộc sống của trẻ em cần được thực hiện một cách thận trọng và có trách nhiệm. Bằng cách kết hợp sự giám sát của phụ huynh, lựa chọn ứng dụng phù hợp, ưu tiên các tương tác xã hội thực tế và giáo dục tư duy phản biện, có thể đảm bảo rằng AI trở thành một công cụ hỗ trợ đắc lực cho sự phát triển toàn diện của trẻ, giúp các em trang bị những kỹ năng cần thiết để thành công trong một thế giới ngày càng số hóa mà vẫn giữ vững được giá trị của các mối quan hệ con người.