Thời gian gần đây, cơ quan chức năng liên tiếp phát hiện nhiều vụ sử dụng hóa chất bị cấm trong sản xuất thực phẩm, đặc biệt là giá đỗ. Chỉ trong hai tháng, hàng loạt cơ sở vi phạm đã bị xử lý, làm dấy lên mối lo ngại nghiêm trọng về tình trạng hóa chất độc hại len lỏi vào bữa ăn hằng ngày.

Mới nhất, cuối tháng 5/2025 tại tỉnh Lào Cai, lực lượng chức năng đã kiểm tra, phát hiện hai cơ sở sử dụng chất 6-Benzylaminopurine (6-BAP) – một loại hóa chất cấm để sản xuất hàng trăm tấn giá đỗ bán ra thị trường. Trước đó, tháng 4/2025, Công an tỉnh Nghệ An cũng khởi tố và bắt tạm giam bốn đối tượng liên quan đến việc sản xuất 3.500 tấn giá đỗ có ngâm hóa chất độc hại tương tự.

Tại tỉnh Đắk Lắk, sáu cơ sở khác cũng bị phát hiện vi phạm cùng hành vi. Điểm chung trong các vụ việc là việc sử dụng 6-BAP – hóa chất thường dùng trong nông nghiệp để kích thích sinh trưởng nhưng bị cấm tuyệt đối trong thực phẩm vì gây hại nghiêm trọng cho sức khỏe con người.

Theo Tiến sĩ, bác sĩ Nguyễn Trung Nguyên, Giám đốc Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai, việc tiêu thụ giá đỗ có tẩm 6-BAP đặc biệt nguy hiểm vì chất này không bị phân hủy trong thời gian ngắn. Không như thuốc trừ sâu có thời gian cách ly, giá đỗ ngâm hóa chất bị đưa ra tiêu thụ chỉ sau 24 giờ. Điều này khiến độc chất thâm nhập trực tiếp vào cơ thể người tiêu dùng, gây ngộ độc cấp tính, rối loạn tế bào và nguy cơ lâu dài như ung thư.

Đáng báo động hơn, các loại hóa chất bị cấm như 6-BAP, hàn the, hóa chất tẩy trắng, tạo giòn, chống mốc… lại được rao bán công khai trên mạng xã hội và sàn thương mại điện tử. Khảo sát cho thấy, chất 6-BAP được chào bán trên Tiki với giá 1,1 triệu đồng/chai 25g. Hàn the là chất bị cấm sử dụng trong thực phẩm, cũng dễ dàng tìm thấy trên Shopee, Lazada với giá chỉ 50.000–100.000 đồng/kg.

Thậm chí, một số hóa chất được quảng cáo có khả năng xử lý nước thải, tẩy trắng vải nhưng cũng được giới thiệu là giúp thực phẩm “trắng đẹp, lâu hỏng” – minh chứng rõ ràng cho sự biến tướng trong mục đích sử dụng, gây nguy cơ nghiêm trọng cho sức khỏe cộng đồng.

Bà Phạm Khánh Phong Lan, Giám đốc Sở An toàn thực phẩm TP.HCM nhận định: Tình trạng buôn bán hóa chất, thậm chí cả những loại cực độc như xyanua, axit diễn ra công khai và dễ dàng. Nhiều hóa chất được nhập về với một mục đích nhưng lại bị sử dụng sai lệch khi đưa ra thị trường. Bà dẫn chứng vụ việc Salbutamol là dược chất dùng trong điều trị hô hấp, từng bị nhập khẩu với số lượng lớn và sử dụng làm chất tạo nạc trong chăn nuôi, gây rúng động dư luận.

Cũng theo phân tích của các chuyên gia, nguyên nhân vi phạm an toàn thực phẩm diễn ra tràn lan, xuất phát từ ý thức kém và đạo đức kinh doanh xuống cấp của một bộ phận cá nhân, tổ chức trong chuỗi sản xuất – chế biến – vận chuyển thực phẩm. Ngoài ra, pháp luật còn nhiều bất cập trong khi lực lượng kiểm tra lại thiếu người, thiếu thiết bị và gặp khó khăn trong việc xác định hậu quả để xử lý hình sự.

Luật sư Nguyễn Ngọc Hùng (Văn phòng luật Kết Nối) chỉ rõ: Điều 317 Bộ luật Hình sự hiện hành chỉ cho phép xử lý hình sự khi hậu quả đã gây chết người hoặc tổn thương sức khỏe trên 61%. Trong khi đó, các chất độc tích tụ dần theo thời gian, rất khó đo lường tác động tức thời – khiến nhiều vụ việc chỉ dừng lại ở mức xử phạt hành chính, dù mức phạt lên đến 500 triệu đồng cũng không đủ sức răn đe so với lợi nhuận phi pháp.

Ông Trịnh Quang Đức, Chi Cục trưởng QLTT Hà Nội cho biết: Luật ATTP ban hành từ năm 2020 nhưng vẫn còn tình trạng chồng chéo trách nhiệm giữa ba bộ: Nông nghiệp & Môi trường, Công Thương và Y tế. Việc phân mảnh trong quản lý khiến các hóa chất nguy hiểm dễ dàng “lọt lưới”.

Từ góc độ quản lý thị trường, ông Trần Hữu Linh, Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước nhấn mạnh: Để giải quyết tận gốc vấn nạn thực phẩm bẩn, cần có sự vào cuộc đồng bộ của các cấp, ngành, chính quyền địa phương, truyền thông và đặc biệt là tiếng nói mạnh mẽ từ người tiêu dùng.

Để kiểm soát chặt chẽ các hóa chất, Dự thảo Luật Hóa chất (sửa đổi) được kỳ vọng sẽ khắc phục những “lỗ hổng chết người” này. Theo đó, hóa chất cần được quản lý nghiêm ngặt ngay từ khi sản xuất, nhập khẩu, lưu trữ, cho đến khi sử dụng. Dự thảo cũng đề xuất yêu cầu các tổ chức, cá nhân sử dụng hóa chất đặc biệt phải đăng ký mục đích, nhu cầu sử dụng trên hệ thống dữ liệu điện tử để tránh sử dụng sai mục đích. Đồng thời, tăng cường ứng dụng công nghệ vào việc giám sát toàn bộ vòng đời hóa chất – từ kho lưu trữ đến đầu ra sản phẩm.

Quản lý hóa chất không còn là việc riêng của từng ngành. Đây là vấn đề an ninh sức khỏe cộng đồng, đòi hỏi sự phối hợp tổng lực. Nếu không nhanh chóng bịt kín lỗ hổng, “thực phẩm bẩn” sẽ tiếp tục lặng lẽ đầu độc cộng đồng – bắt đầu từ những bữa ăn tưởng như vô hại mỗi ngày.